Για τον «Ιατρικό Τουρισμό» ακούγονται και γράφονται πολλά και ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ξοδεύονται πολλά για την «ανάπτυξη» του. Μέσα από όλα τα παραπάνω η πλέον εμπεριστατωμένη μελέτη που υπάρχει είναι αυτή που εκπόνησε το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής μετά από ανάθεση του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας και την οποία υπογράφουν οι Αρίστος Δοξιάδης, Οικονομολόγος, Αγγελική Κατσάπη, Ειδική Σύμβουλος Ιατρικού Τουρισμού- Επιθεωρήτρια Διεθνών Συστημάτων Πιστοποίησης Υπηρεσιών, Κυριάκος Σουλιώτης, Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής Υγείας, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου & Επιστημονικός Συνεργάτης Κέντρου Μελετών Υπηρεσιών Υγείας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, με επιστημονικό Σύμβουλο τον Γιάννης Τούντα, Καθηγητή Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή Ο όρος “ιατρικός τουρισμός” δηλώνει δύο κατηγορίες υπηρεσιών:

1. Τη διαχείριση ιατρικών αναγκών για επισκέπτες ο οποίοι βρίσκονται σε ξένη χώρα για ταξίδι διακοπών, ή για επαγγελματικό ταξίδι, ή για προσωρινή εγκατάσταση και η οποία περιλαμβάνει επείγοντα περιστατικά υγείας (π.χ. καρδιακό επεισόδιο) ή τακτικές υγειονομικές ανάγκες για χρόνια νοσήματα (π.χ. αιμοκάθαρση νεφροπαθών).
2. Τον “Ιατρικό Τουρισμό Επιλογής” (selective medical tourism), όπου ο ασθενής επιλέγει να ταξιδέψει για να λάβει μια συγκεκριμένη ιατρική υπηρεσία, παρακινημένος από παράγοντες όπως το κόστος της υπηρεσίας, την ποιότητα της υπηρεσίας και συνολικά της υγειονομικής περίθαλψης, τον χρόνο αναμονής στη χώρα προέλευσης του για την παροχή παρόμοιας υπηρεσίας ή και την ευκαιρία να συνδυάσει ιατρική φροντίδα με ψυχαγωγία/ ταξίδι.

Για τον ιατρικό τουρισμό επιλογής, την κατηγορία που παρουσιάζει και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μια και είναι αυτή που μπορεί να αναπτυχθεί, σήμερα οι πιο διαδεδομένες υπηρεσίες είναι, πλαστική/ αισθητική χειρουργική,  οδοντιατρική,  οφθαλμολογία,  τεχνητή γονιμοποίηση,  καρδιολογία/ καρδιοχειρουργική,  ορθοπεδική θεραπεία και αποκατάσταση,  θεραπεία καρκίνου και  μεταμοσχεύσεις οργάνων.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο ιατρικός τουρισμός όπως ορίζεται εδώ, και όπως τον εννοούν οι ειδικευμένοι διεθνείς φορείς, δεν περιλαμβάνει υπηρεσίες όπως spa, ιαματικά λουτρά, κέντρα αδυνατίσματος, που εντάσσονται μάλλον στον ευρύτερο όρο “τουρισμός υγείας” ή “ευεξίας” (health tourism, wellness)

Οι κυριότεροι παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη του Ιατρικού Τουρισμού είναι οι παρακάτω:

• Ποιότητα και κόστος των παρεχομένων ιατρικών υπηρεσιών. Σε αναδυόμενες οικονομίες το κόστος μπορεί να είναι μέχρι και 90% φθηνότερο από το αντίστοιχο κόστος πχ στις ΗΠΑ.
• Η δημιουργία σύγχρονων νοσοκομειακών μονάδων σε όλο και περισσότερους προορισμούς.
• Εξειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό σε όλο και περισσότερους προορισμούς.
• Προφίλ του εκάστοτε προορισμού (κλιματολογικές συνθήκες, υποδομές, ποιότητα υπηρεσιών, ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά).
• Ύπαρξη κατάλληλης οργάνωσης και προβολής.
• Η διαρκώς βελτιούμενη ποιότητα των υπηρεσιών υγείας στις αναπτυσσόμενες χώρες.
• Κινητικότητα των γιατρών- δυνατότητα άσκησης της επιστημονικής τους ιδιότητας ανά τον κόσμο.
• Ανάπτυξη των διεθνών προτύπων πιστοποίησης για τις υποδομές υγειονομικής περίθαλψης.
• Χρήση Διαδικτύου. Το Διαδίκτυο αποδεικνύεται σήμερα το επικρατέστερο μέσο στο οποίο οι άνθρωποι προκειμένου να αναζητήσουν πληροφορίες αναφορικά με ζητήματα υγείας και υγειονομικής περίθαλψης.
• Αύξηση των ιδιωτικών παρόχων υγειονομικών υπηρεσιών. Δεδομένου ότι οι κυβερνήσεις μάχονται με την πίεση που προκαλεί η υποχρηματοδότηση στις υγειονομικές υπηρεσίες, οι υγειονομικοί οργανισμοί του ιδιωτικού τομέα θα πάρουν ένα μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς, και σταδιακά έτσι αποκτούν περισσότερο διεθνή παρά εθνικό ρόλο.
• Ασφαλιστικά προϊόντα που παρέχουν πακέτα ασφάλειας χαμηλότερου κόστους κάνουν ολοένα και εντονότερη την εμφάνισή τους στις αναπτυγμένες χώρες. Σε αυτά, ο ασφαλιζόμενος πληρώνει μειωμένα ασφάλιστρα αν δεχθεί να θεραπευθεί σε άλλες χώρες που προτείνει ο ασφαλιστής.
• Οι δημογραφικές αλλαγές. Εκτιμάται ότι την επόμενη πεντηκονταετία το ποσοστό των ανθρώπων άνω των 60 στις ανεπτυγμένες χώρες θα ανέλθει από το 1/5 στο 1/3. Τα τμήματα του τουρισμού που αφορούν την υγεία, την θαλασσοθεραπεία και την φυσική κατάσταση – ευεξία αναμένεται να επωφεληθούν.
• Η πίεση στους διαθέσιμους πόρους υγειονομικής περίθαλψης και της επάρκειάς τους στις αναπτυγμένες χώρες ως συνέπεια δημογραφικών αλλαγών. Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης μεταφράζεται σε μεγαλύτερες ανάγκες για υγειονομική περίθαλψη. Υψηλές ουρές αναμονής στα δημόσια νοσοκομεία των ανεπτυγμένων χωρών (ΗΠΑ, Δυτική Ευρώπη)
• Η πίεση στους πόρους δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης από την απώλεια πιστοληπτικής ικανότητας των κρατών ανά τον κόσμο.

Σε ότι αφορά τη λειτουργία του  ιατρικού τουρισμού αυτή συντίθεται από ένα σύνθετο σύνολο υπηρεσιών όπου μετέχουν Πάροχοι υγείας (νοσοκομεία, κλινικές, κέντρα αποκατάστασης, ιατροί, νοσηλευτές), Πάροχοι υπηρεσιών φιλοξενίας και μεταφοράς (ξενοδοχεία, αεροπορικές εταιρίες, επιτόπια μετακίνηση), Ασφαλιστικοί οργανισμοί υγείας (ιδιωτικές εταιρίες, φορείς κοινωνικής ασφάλισης,) Οργανισμοί πιστοποίησης υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού και οι Medical Tourism facilitators. Ο ρόλος των τελευταίων είναι κομβικός. Οι Facilitators είναι συνήθως απόλυτα εξειδικευμένα ταξιδιωτικά γραφεία που αναλαμβάνουν και το ρόλο της προώθησης του μίγματος των υπηρεσιών και λειτουργούν ως αξιολογητές ποιότητας, δημιουργούν πακέτα (ιατρικές και ταξιδιωτικές υπηρεσίες) και οργανώνουν την ιατρική συμβουλή και αξιολόγηση των αναγκών του ασθενή πριν από το ταξίδι και την ιατρική παρακολούθηση μετά τη θεραπεία.

Σε ότι αφορά την κατάσταση στην Ελλάδα ο δημόσιος τομέας έχει, από πλευράς υποδομών, σημαντική δυναμικότητα σε πολλά νοσοκομεία στην περιφέρεια και που θεωρητικά θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού.

Ο ιδιωτικός τομέας διαθέτει κάποια συγκροτήματα νοσοκομείων και άλλων ιατρικών μονάδων με σχετικά καλή διοίκηση, ιατρούς και υποδομές. Πέρα από τους μεγάλους παίκτες, υπάρχουν πολλά ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα και ιατρεία σε όλη τη χώρα και σε γενικές γραμμές ισχύει ότι ο κλάδος υγείας στην Ελλάδα ως πάροχος ιατρικού τουρισμού έχει καλές υποδομές σε κτίρια και εξοπλισμό, σε πολλές περιοχές της χώρας, πολλούς και καλούς ιατρούς στις περισσότερες ειδικότητες ενώ πάσχει από οργάνωση και διαδικασίες Μάρκετινγκ και είναι ελλιπές το Θεσμικό πλαίσιο.

Ειδικότερα υπάρχουν κατηγορίες ιατρικών υπηρεσιών όπου υπάρχει ελληνικό συγκριτικό πλεονέκτημα και σε αυτές θα μπορούσε να υπάρξει στο μέλλον ανάπτυξη, όπως για παράδειγμα στην Αιμοκάθαρση, την  Αποκατάσταση – αποθεραπεία, την  Τεχνητή αναπαραγωγή, καθώς και  εξειδικευμένες θεραπείες σε Τριτοβάθμια Νοσοκομεία. Για μεν τον ιδιωτικό τομέα, το ζητούμενο είναι η κατάλληλη διεθνής δικτύωση και προβολή, για δε τον δημόσιο τομέα, απαιτούνται σημαντικές θεσμικές και οργανωτικές αλλαγές, αλλά και επενδύσεις για την αναβάθμιση των υποδομών (κτιριακών, ξενοδοχειακών και ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού) προκειμένου αυτές να καταστούν αξιόπιστες και εν συνεχεία ανταγωνιστικές σε διεθνές επίπεδο.

Σημαντικότατο ρόλο στην ανάπτυξη του Ιατρικού Τουρισμού παίζουν οι πιστοποιήσεις και προδιαγραφές.  Κάθε πάροχος που επιδιώκει να έχει σημαντικό μερίδιο στην αγορά ιατρικού τουρισμού πιστοποιείται από ένα από τους διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης (οι κυριότεροι είναι η JCI και η TEMOS). Η πιστοποίηση για παρόχους υγείας καλύπτει κυρίως τα εξής: Διασφάλιση Ποιότητας, Πιστοποίηση και απόδειξη των υψηλών προδιαγραφών παρεχόμενων υπηρεσιών με αντικειμενικό τρόπο, Φυσική Ασφάλεια και Διαχείριση Υποδομών σύμφωνα με διεθνή πρότυπα ποιότητας (αρχές ISO 9001, 18001, 14001, 22000- HACCP κ.λπ),  Ασφαλή Διαχείριση και Διακίνηση της Ιατρικής Πληροφορίας Εφαρμογή κλινικών πρωτοκόλλων, Απόδειξη κλινικής αποτελεσματικότητας των τομέων εξειδίκευσης και αριστείας του Νοσοκομείου,  Συνεχή εκπαίδευση του επιστημονικού και λοιπού προσωπικού Υποστήριξη της επικοινωνίας, του προσανατολισμού και της ασφάλειας του Διεθνή Ασθενή, Ειδική υπηρεσία και διαδικασίες διαχείρισης του Διεθνή Ασθενή, Θεσμική και ασφαλιστική κατοχύρωση στο επίπεδο της κάλυψης αστικής ευθύνης για την παρεχόμενη ιατρική υπηρεσία (για ιατρικό σφάλμα και αμέλεια) και την εν γένει ασφάλιση του ασθενή κατά την παραμονή του στο νοσοκομείο, Πλαίσιο τιμολόγησης- τεκμηρίωση χρέωσης των υπηρεσιών και συνοδών διαδικασιών είσπραξης, Δίκτυο αξιόπιστων συνεργατών από τον τουριστικό και ξενοδοχειακό κλάδο, Σύναψη συνεργασιών σε διεθνές επίπεδο για την διακίνηση ασθενών με Medical Tourism facilitators σε συνδυασμό με δράσεις προβολής και οργανωμένης προώθησης του προϊόντος «Ιατρικός Τουρισμός».

Η μελέτη καταλήγει συμπερασματικά ότι η Ελλάδα μπορεί σχετικά γρήγορα, και χωρίς σημαντικές νέες επενδύσεις σε πάγια, να προσφέρει διεθνώς ανταγωνιστικές υπηρεσίες. Για να υπάρξει προοπτική ανάπτυξης του «Ιατρικού Τουρισμού»,  θα πρέπει οι επιχειρήσεις και οι αρμόδιοι φορείς να εστιάσουν στα παρακάτω πεδία: Θεσμικά να επιλυθούν με σαφήνεια όσα ζητήματα παραμένουν αδιευκρίνιστα, να εφαρμοστούν συστήματα ποιότητας με πιστοποίηση από τους μεγάλους διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης, να επισημανθεί η εξειδίκευση σε συγκεκριμένα είδη θεραπείας και τέλος να δημιουργηθούν  πακέτα με τη συνεργασία παρόχων υγείας και τουρισμού για ασθενείς και συνοδούς, σε συνεργασία με διεθνείς Medical Tourism Facilitators.

Τάσος Γούσιος
Msc Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού